Każdego dnia osoby niepełnosprawne w wielu firmach i instytucjach, dowodzą swoją zawodową wartość. To co, je wyróżnia, to możliwość pracy na stanowiskach, które nie ograniczają ich aktywności, dają szansę na realizowanie własnych kompetencji, umiejętności, doświadczeń oraz głównie dają możliwość samodzielnego i swobodnego działania. Wszystko to dzięki dostosowaniu miejsca pracy do wymagań wynikających z niepełnosprawności.
Pracodawcy, którzy decydują się zatrudniać, na początku napotykają na wymóg przystosowania stanowiska pracy do wymogów wynikających z niepełnosprawności. Każdy przypadek zatrudnienia osoby z niepełnosprawnością oraz przystosowanie stanowiska pracy do potrzeb i możliwości tej osoby należy rozpatrywać indywidualnie.
To opracowanie jest ukierunkowane na pracodawców zainteresowanych zatrudnieniem osób niepełnosprawnych, z różnymi rodzajami niepełnosprawności, jednakże z uwagi na specyfikę poszczególnych niepełnosprawności, materiał dotyczy przede wszystkim osób z niepełnosprawnością ruchową i wzrokową. Poniższy materiał informacyjny stanowi wsparcie w przeprowadzaniu oceny istniejących stanowisk pracy pod kątem możliwości dostosowania ich do potrzeb osób niepełnosprawnych.
Przy dostosowywaniu stanowiska pracy do pracownika należy uwzględnić wysokość ciała, długość poszczególnych części ciała, zasięg kończyn górnych i dolnych, możliwość wywierania sił (przez kończyny górne i dolne), możliwości sprawnościowe pracownika (długotrwałe wykonywanie pracy fizycznej). Wysokość płaszczyzny pracy powinna znajdować się na wysokości łokci (zarówno w pozycji siedzącej jak i stojącej). Wysokość pola pracy powinna uwzględniać charakter pracy w zależności czy to jest praca precyzyjna, lekka czy ciężka. W przypadku pracy ciężkiej płaszczyzna pracy powinna być najbardziej obniżona.
Kolejne wymagania dostosowania stanowiska pracy dotyczą: zapewnia podparcia tułowia podczas pracy lub zapewnienie możliwości zmiany pozycji stojącej na siedzącą lub odwrotnie w czasie zmiany roboczej; zapewnienie dobrej widoczności całego pola pracy (urządzeń i narzędzi pracy, elementów sterowniczych, przedmiotów pracy, oznaczeń graficznych). Zalecenia dla osób z niepełnosprawnością narządu wzroku to umieszczenie narzędzi pracy w strefie zasięgu maksymalnego, umieszczenie najważniejszych elementów stanowiska pracy w strefie zasięgu normalnego, wyposażenie stołów w ranty lub inne ograniczenia zabezpieczające przez spadaniem na podłogę. Zalecenia dla osób z niepełnosprawnością kończyn górnych i dolnych to dostosowanie zasięgu w odniesieniu do rzeczywistych wymiarów i możliwości ruchowych pracownika, dostosowanie wartości sił używanych podczas pracy do rzeczywistych możliwości pracownika. Zalecenia dla osób z autyzmem to wydzielenie miejsca pracy, zapewnienie ciszy i spokoju oraz niezmiennych obiektów w polu widzenia.
Praca w pozycji siedzącej zalecana jest dla osób z niepełnosprawnością narządu wzroku lub układu ruchu, w tym osób o zmniejszonych możliwościach siłowych, osób poruszających się na wózku inwalidzkim lub o kulach. Cechami specyficznymi pracy w pozycji siedzącej jest praca wykonywana kończynami górnymi ze szczególnym uwzględnieniem rąk i palców, małe obciążenie fizyczne (w porównaniu z pracą stojącą), brak konieczności przemieszczania się, często praca o charakterze powtarzalnym. Adaptacja stanowiska pracy siedzącej np. dla osoby poruszającej się na kulach powinna uwzględniać zainstalowanie uchwytów, poręczy ułatwiających wstawanie i opieranie się w czasie wstawania. Praca w pozycji stojącej zalecana jest dla osób z niepełnosprawnością kończyn górnych, niepełnosprawnością narządu słuchu, psychiczną oraz intelektualną. Cechami specyficznymi pracy stojącej jest: średnie lub duże obciążenie fizyczne, lepsza obserwacja urządzeń, narzędzi, przedmiotów i pomieszczeń pracy, większy zakres ruchów. Praca związana z przemieszczaniem się jest zalecana dla osób z niepełnosprawnością kończyn górnych, niepełnosprawnością narządu słuchu oraz psychiczną. Praca taka często obejmuje obserwację procesu pracy, obiektów, środowiska zewnętrznego, kontrola i nadzór nad wykonaniem pracy innych pracowników. Ręczny transport ładunków jest to praca możliwa do wykonania przez osoby z niepełnosprawnością narządu słuchu, psychiczną, intelektualną, gdyż wymaga dużych możliwości siłowych i sprawnościowych oraz jest konieczność sprawnego przemieszczania się. Ręczny transport ładunków może być wykonywany również przez osobę poruszającą się na wózku inwalidzkim ale wtedy musi mieć miejsce odpowiednie dostosowanie wysokości płaszczyzny pracy.
W przypadku zatrudnienia osób z niepełnosprawnością ruchową, a w szczególności poruszających się na wózku inwalidzkim wskazane jest zmniejszenie siły niezbędnej do otwarcia drzwi z samozamykaczem – siła ta nie powinna być większa niż 50N.
Drugą część informatora poświęcimy na kwestie związane z przepisami BHP. Kodeks pracy artykuł 207 § 2 mówi, iż pracodawca obowiązany jest: chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
Powierzchnia podłogi na stanowisku pracy:
- powinna być równa, pełna (bez uszkodzeń), łatwa w utrzymaniu czystości, niepyląca
- powinna umożliwiać swobodne przemieszczanie się na całej długości dojścia do stanowiska pracy (np. w przypadku różnic w poziomie dojścia do stanowiska pracy, zaleca się zastosowanie uchylnej podłogi (a nie stopni), tak aby osoba z niepełnosprawnością układu ruchu mogła swobodnie się przemieszczać itp.)
- podłoga na której występują podwyższenia lub progi powinna być oznakowana barwami bezpieczeństwa ( liniami ukośnymi żółto-czarnymi)
- powinna być wykonana z materiałów nietłumiących dźwięk upadających przedmiotów.
Dojście do użytkowanych maszyn i urządzeń powinno być swobodne dzięki odpowiedniemu rozmieszczeniu wyposażenia stanowiska pracy. Wysokość dojścia do stanowiska pracy na całej jej długości powinna być nie mniejsza w świetle niż 2 m. Szerokość dojścia lub przejścia do/pomiędzy wyposażeniem stanowiska powinna wynosić, co najmniej: 0,75 dla ruchu jednokierunkowego, 1 m dla ruchu dwukierunkowego i 0,90 m w przypadku pracy osób z niepełnosprawnością układu ruchu poruszających się na wózku inwalidzkim.
Zaleca się aby przestrzeń powyżej 1 m na stanowisku pracy osoby z niepełnosprawnością narządu wzroku była wolna od wiszących lub odstających przeszkód, przegród lub niebezpiecznych wystających elementów poza korpus maszyny lub urządzenia technicznego.
Do sprzętu wspomagającego pracę osób z niepełnosprawnością narządu wzroku lub słuchu zalicza się: notatnik brajlowski, drukarkę lub linijkę brajlowską, program zamieniający tekst pisany na dźwięk i odwrotnie, syntezator mowy, klawiaturę z dużymi kontrastowymi klawiszami, urządzenie powiększające tekst lub lupę, oznakowanie alfabetem Braill’a na drzwiach, użytkowanych maszyn lub urządzeniach.
Siedzisko w zależności od niepełnosprawności powinno umożliwiać: blokowanie kół i obrotu siedziska w celu ułatwienia zajmowania miejsca w siedzisku lub podczas przesiadania się z/na wózek, zapinanie pracownika w siedzisku za pomocą szelek w celu zabezpieczenia go przed wypadnięciem z siedziska.
Zatrudnienie osoby niepełnosprawnej, wbrew powszechnym stereotypom nie zawsze musi być trudne i kosztowne. Każdy pracownik przed przyjęciem do pracy przechodzi badania wstępne przeprowadzane przez lekarza medycyny pracy. Lekarz stwierdza o konkretnych wymaganiach pracownika związanych z warunkami wykonywania pracy. Te wskazania stanowią wykaz niezbędnych działań, jakie należy podjąć w stosunku do miejsca pracy, aby było on w pełni przystosowane do wymagań osoby niepełnosprawnej. Spełnienie tych wymagań otwiera drogę do bezpiecznego zatrudnienia osób niepełnosprawnych.
