Po narodzinach dziecka, ubezpieczony ojciec może skorzystać z kilku ważnych urlopów: urlop ojcowski – standardowe 14 dni urlopu dla taty; urlop rodzicielski – ojciec ma do niego prawo na równi z matką, mogą się nim dzielić; przejęcie urlopu macierzyńskiego – tata może przejąć część urlopu macierzyńskiego matki, jeśli ta wróci do pracy po 14 tygodniach. Te opcje pozwalają ojcu aktywnie uczestniczyć w opiece nad dzieckiem od samego początku.
Ojcowie objęci ubezpieczeniem chorobowym – na przykład ci pracujący na umowie o pracę, zleceniu czy prowadzący własną firmę – mają prawo do dwutygodniowego urlopu ojcowskiego. Z tego uprawnienia korzystają oni bardzo chętnie. Z danych ZUS wynika, że tylko w pierwszych czterech miesiącach 2025 roku wypłacono 46 tysięcy zasiłków za urlop ojcowski. To świadczy o jego dużej popularności. W całym 2024 roku liczba ta była jeszcze wyższa, przekraczając 162 tysiące wypłaconych zasiłków. W województwie podlaskim od stycznia do kwietnia 2025 roku z urlopu ojcowskiego skorzystało 1,25 tysiąca mężczyzn. Dla porównania, w całym 2024 roku w tym regionie było ich 4,3 tysiąca.
Urlop ojcowski jest przeznaczony wyłącznie dla mężczyzn. Mogą z niego skorzystać zarówno po narodzinach dziecka, jak i w przypadku jego przysposobienia.
Zasady i warunki:
- płatność: zasiłek wynosi 100% podstawy wymiaru, co oznacza, że jest w pełni płatny;
- długość: urlop trwa 2 tygodnie;
- wykorzystanie: możesz go wziąć jednorazowo lub w dwóch częściach, z tym że każda z nich musi trwać co najmniej tydzień.
Ubezpieczony ojciec ma rok na wykorzystanie urlopu. Termin ten liczy się od dnia narodzin dziecka lub od momentu uprawomocnienia się decyzji o przysposobieniu. Pamiętaj jednak, że urlop musi zostać wykorzystany nie później niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia.
Zasiłek macierzyński to kluczowe wsparcie finansowe dla rodziców. Czas jego trwania zależy od liczby urodzonych lub przysposobionych dzieci:
- jedno dziecko: 20 tygodni;
- bliźniaki: 31 tygodni;
- trojaczki: 33 tygodnie;
- czworaczki: 35 tygodni;
- pięcioraczki i więcej: 37 tygodni.
Pierwsze 14 tygodni urlopu macierzyńskiego jest zarezerwowane wyłącznie dla matki. Wyjątkiem są sytuacje nadzwyczajne, takie jak śmierć matki lub porzucenie dziecka – wtedy opiekę może przejąć ojciec.
Po upływie tych 14 tygodni, jeśli matka zdecyduje się wrócić do pracy, ubezpieczony tata może przejąć opiekę nad dzieckiem.
Coraz więcej ojców korzysta z tej możliwości. W 2024 roku 6,3 tysiąca ojców w Polsce przejęło urlop macierzyński (w tym 181 w województwie podlaskim). W ciągu pierwszych czterech miesięcy 2025 roku liczba ta wyniosła 1,9 tysiąca mężczyzn w całym kraju, w tym 44 w województwie podlaskim.
Choć tradycyjnie to matki najczęściej opiekują się dziećmi, wprowadzenie dyrektywy work-life balance wyraźnie zmienia ten trend, zachęcając coraz więcej ojców do korzystania z urlopu rodzicielskiego.
Dane potwierdzają tę zmianę. W 2024 roku na urlop rodzicielski zdecydowały się 42 tysiące ojców. To znaczący wzrost w porównaniu do 19 tys. w 2023 roku i zaledwie 3,7 tys. w 2022 roku. W pierwszych czterech miesiącach 2025 roku już 18 tys. ojców przebywało na urlopie rodzicielskim.
W województwie podlaskim również widać ten trend. Od stycznia do kwietnia 2025 roku na urlopie rodzicielskim było 511 mężczyzn z tego regionu. W 2024 roku zasiłek macierzyński w ramach urlopu rodzicielskiego wypłacono tam 1,2 tys. panów. Co ciekawe, najwyższy zasiłek macierzyński wypłacony mężczyźnie na Podlasiu w tym roku kalendarzowym był obliczony od podstawy wymiaru wynoszącej 32,5 tys. zł. To pokazuje, że ojcowie coraz chętniej angażują się w opiekę nad dziećmi, korzystając z elastycznych rozwiązań wprowadzanych przez nowe przepisy.
Od 26 kwietnia 2023 roku wprowadzono istotne zmiany w zasadach urlopu rodzicielskiego, wydłużając jego łączny wymiar o 9 tygodni.
Obecnie urlop rodzicielski trwa:
- 41 tygodni w przypadku urodzenia lub przyjęcia na wychowanie jednego dziecka;
- 43 tygodnie przy narodzinach lub przysposobieniu więcej niż jednego dziecka.
Urlop rodzicielski można wykorzystać jednorazowo lub w częściach. Należy to zrobić nie później niż do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6. rok życia.
Ważną zmianą jest to, że dodatkowe 9 tygodni urlopu przysługuje tylko jednemu z rodziców i nie może zostać przeniesione na drugiego. Oznacza to, że jeśli matka wykorzystała maksymalny wymiar urlopu (np. 32 lub 34 tygodnie), to pozostałe 9 tygodni może wykorzystać wyłącznie ojciec dziecka.
Jeśli rodzice zdecydują się podzielić urlop rodzicielski, np. matka wykorzysta 20 tygodni, to ojcu będzie przysługiwać 21 tygodni urlopu rodzicielskiego (w przypadku jednego dziecka). Te zmiany promują bardziej równomierny podział opieki nad dzieckiem między obojgiem rodziców.
Rodzice dzieci posiadających zaświadczenie „Za życiem” mogą liczyć na znacznie dłuższy urlop rodzicielski. Jest to szczególne uprawnienie, mające na celu wsparcie rodzin wychowujących dzieci ze szczególnymi potrzebami.
Urodzenie lub przysposobienie jednego dziecka: rodzice mają prawo do 65 tygodni urlopu rodzicielskiego. Poród mnogi (bliźniaki, trojaczki itd.): w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka, urlop ten wydłuża się do 67 tygodni. Przyjęcie na wychowanie starszego dziecka: tutaj urlop wynosi 62 tygodnie. Dotyczy to dzieci: do 7. roku życia, do 10. roku życia, jeśli otrzymały decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, do 14. roku życia – w przypadku wystąpienia do sądu o przysposobienie.
Te wydłużone okresy urlopu rodzicielskiego mają na celu zapewnienie rodzicom dzieci z zaświadczeniem „Za życiem” więcej czasu i wsparcia w opiece nad pociechami.
Rodzice mogą liczyć na wsparcie finansowe, które łączy zasiłek macierzyński (w tym urlop macierzyński lub na warunkach urlopu macierzyńskiego) z urlopem rodzicielskim. Całkowity okres pobierania zasiłku zależy od liczby urodzonych lub przysposobionych dzieci: jedno dziecko – 61 tygodni, bliźniaki – 74 tygodnie, trojaczki – 76 tygodni, czworaczki – 78 tygodni, pięcioraczki i więcej dzieci – 80 tygodni.
Te zasady zapewniają rodzicom dłuższe wsparcie finansowe i więcej czasu na opiekę nad dziećmi, szczególnie w przypadku porodu mnogiego.
Red. PP
