Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) pełni kluczową rolę w nadzorowaniu prawidłowego wydatkowania środków z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS). Jednym z narzędzi służących temu celowi są kontrole zwolnień lekarskich. W pierwszym kwartale 2025 roku, w województwie podlaskim, działania ZUS przyniosły konkretne efekty finansowe. Dzięki przeprowadzonym kontrolom oraz obniżeniu świadczeń wypłacanych po ustaniu zatrudnienia, do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wróciło ponad 1,34 tys. zł. To pokazuje, że kontrole ZUS są skutecznym sposobem na zapewnienie, że środki z FUS są wykorzystywane zgodnie z przeznaczeniem.
ZUS kontroluje L4: lekarze orzecznicy na straży prawidłowości
Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) aktywnie dba o prawidłowe wydatkowanie środków z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a jednym z kluczowych narzędzi w tym zakresie są kontrole zaświadczeń lekarskich (L4). ZUS prowadzi dwa główne rodzaje takich kontroli, z których jeden dotyczy bezpośrednio zasadności wystawionych zwolnień.
Pierwszy typ kontroli koncentruje się na prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy. Za jej przeprowadzenie odpowiadają lekarze orzecznicy ZUS. Ich zadaniem jest dokładna weryfikacja, czy ubezpieczony faktycznie jest niezdolny do wykonywania pracy. Sprawdzają oni zarówno stan zdrowia pacjenta, jak i to, czy samo zaświadczenie lekarskie jest zasadne w kontekście medycznym i prawnym. Celem tej kontroli jest wyeliminowanie sytuacji, w których zwolnienia lekarskie są nadużywane lub wystawiane bez odpowiednich podstaw.
Kontrola ZUS: jak używasz zwolnienia lekarskiego?
Oprócz weryfikacji zasadności samego zwolnienia lekarskiego, Zakład Ubezpieczeń Społecznych prowadzi również drugi rodzaj kontroli, skupiający się na prawidłowości wykorzystywania zaświadczeń lekarskich. Ta kontrola ma na celu upewnienie się, że osoba przebywająca na zwolnieniu faktycznie przestrzega zaleceń i nie podejmuje działań, które mogłyby opóźnić jej powrót do zdrowia.
Czego dotyczy kontrola wykorzystywania zwolnień?
ZUS sprawdza, czy ubezpieczony na zwolnieniu lekarskim:
- nie podejmuje pracy zarobkowej, to podstawowa zasada – zwolnienie ma służyć leczeniu, nie dorabianiu;
- nie wykonuje innych czynności, które mogą utrudniać powrót do zdrowia; może to obejmować na przykład ciężkie prace domowe, remonty, uprawianie sportów niezgodnych z zaleceniami lekarskimi czy intensywne życie towarzyskie, które mogłoby negatywnie wpływać na rekonwalescencję.
Kto może kontrolować?
Kontrole prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich mogą być przeprowadzane nie tylko przez ZUS. Uprawnienia do tego mają również pracodawcy zatrudniający powyżej 20 osób. W praktyce oznacza to, że pracownik na zwolnieniu lekarskim może spodziewać się wizyty zarówno z ZUS, jak i od swojego pracodawcy, który ma prawo zweryfikować, czy zwolnienie jest wykorzystywane zgodnie z jego przeznaczeniem.
W 2024 roku ZUS w Podlaskiem przeprowadził aż 12,3 tys. kontroli zwolnień lekarskich. W ich wyniku zakwestionowano 510 świadczeń chorobowych, co doprowadziło do odzyskania kwoty 710 tys. zł. Te liczby jasno pokazują skuteczność działań kontrolnych ZUS w wykrywaniu nieprawidłowości.
Tendencja ta utrzymała się również w pierwszym kwartale 2025 roku. W tym okresie przeprowadzono ponad 3 tys. kontroli. W ich wyniku 99 świadczeń chorobowych zostało cofniętych lub wstrzymanych, co pozwoliło na odzyskanie kwoty 188,1 tys. zł.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych konsekwentnie dba o stabilność Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, stosując mechanizm obniżania świadczeń chorobowych do 100% przeciętnego wynagrodzenia w sytuacji, gdy tytuł do ubezpieczenia chorobowego ustaje. To działanie ma na celu optymalizację wydatków i zapobieganie nadużyciom w systemie.
Znaczące oszczędności w 2024 roku
W 2024 roku w województwie podlaskim, dzięki zastosowaniu tej zasady, ZUS obniżył wypłaty o łączną kwotę 4,02 miliona złotych. Zmiany te dotknęły około 1,3 tysiąca osób. To pokazuje, jak istotny wpływ na budżet FUS ma to jedno z działań kontrolnych.
Kontynuacja działań w I kwartale 2025 roku
W pierwszym kwartale 2025 roku ZUS kontynuował tę praktykę, co przyniosło dalsze oszczędności. Wypłaty zostały obniżone o 1,15 miliona złotych, a dotyczyło to blisko 370 osób.
Łączne efekty kontroli ZUS
Sumując wszystkie działania kontrolne ZUS w województwie podlaskim – zarówno te związane z weryfikacją zwolnień lekarskich, jak i obniżaniem świadczeń po ustaniu zatrudnienia, efekty finansowe są znaczące:
- w 2024 roku łączne oszczędności z kontroli wyniosły 4,73 miliona złotych;
- w pierwszym kwartale 2025 roku odnotowano łączne efekty na poziomie 1,34 miliona złotych.
Dane te jasno pokazują, że ZUS skutecznie nadzoruje prawidłowe wydatkowanie środków z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, reagując na wszelkie nieprawidłowości.
Zwolnienie lekarskie to czas na powrót do zdrowia, nie urlop
Ważne jest, aby pamiętać, że zwolnienie lekarskie (L4) to nie to samo co urlop wypoczynkowy. Jego głównym i nadrzędnym celem jest umożliwienie powrotu do zdrowia i odzyskanie pełnej zdolności do pracy. Czas spędzony na L4 nie jest więc okresem do swobodnego wykorzystania według własnego uznania.
Osoba przebywająca na zwolnieniu lekarskim, ze względu na niezdolność do pracy spowodowaną chorobą, powinna ograniczyć swoją aktywność. Dozwolone są jedynie podstawowe czynności życia codziennego oraz te, które są ściśle związane ze stanem zdrowia. Zaliczają się do nich między innymi:
- wizyty u lekarza: kontrole, konsultacje czy zabiegi medyczne;
- wyjście do apteki: realizacja recept i zakup niezbędnych leków;
- zrobienie niezbędnych zakupów spożywczych: zapewnienie podstawowych potrzeb życiowych.
Każda inna aktywność, która mogłaby utrudniać proces leczenia lub sugerować brak faktycznej niezdolności do pracy, może zostać uznana za nieprawidłowe wykorzystywanie zwolnienia i pociągnąć za sobą konsekwencje ze strony ZUS lub pracodawcy.
Utrata zasiłku za nieprawidłowe wykorzystanie L4
Ubezpieczony traci prawo do zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego za cały okres kontrolowanego zwolnienia, jeśli w tym czasie:
- wykonuje pracę zarobkową: zwolnienie lekarskie wyklucza jakąkolwiek aktywność zawodową;
- wykorzystuje zwolnienie niezgodnie z przeznaczeniem: dotyczy to wszelkich działań, które mogą utrudniać powrót do zdrowia, np. wykonywania ciężkich prac fizycznych czy udziału w aktywnościach niezwiązanych z leczeniem.
W takich przypadkach ZUS wstrzymuje wypłatę świadczenia. Co więcej, jeśli świadczenie zostało już wypłacone, ZUS nakazuje jego zwrot wraz z odsetkami.
Inna sytuacja dotyczy kontroli prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy. Jeśli w jej wyniku lekarz orzecznik ZUS stwierdzi, że ubezpieczony odzyskał zdolność do pracy, zwolnienie lekarskie zostaje skrócone. W takim przypadku ubezpieczony zachowuje prawo do świadczenia chorobowego jedynie do dnia badania przez lekarza orzecznika. Od tego momentu zwolnienie traci ważność, a ubezpieczony powinien wrócić do pracy.
Przepisy te mają na celu zapewnienie, że środki z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych są wykorzystywane zgodnie z ich przeznaczeniem, wspierając osoby faktycznie niezdolne do pracy.
Symulantów na Podlasiu nie brakuje
Wśród licznych przypadków niewłaściwego wykorzystywania zwolnień lekarskich, które ZUS ujawnił w województwie podlaskim, jeden szczególnie się wyróżnia. Dotyczy on osoby, która, zamiast dochodzić do zdrowia, aktywnie uczestniczyła w konkursie kulinarnym, będąc jednocześnie L4
Ten kuriozalny incydent jest dobitnym przykładem tego, że zwolnienie lekarskie nie jest urlopem, a jego celem jest wyłącznie powrót do zdrowia. Uczestnictwo w tego typu wydarzeniach, zwłaszcza wymagających aktywności fizycznej i umysłowej, jest rażąco niezgodne z przeznaczeniem zwolnienia i może skutkować utratą prawa do zasiłku chorobowego, a nawet koniecznością jego zwrotu.
Wśród wykrytych przez ZUS w województwie podlaskim przypadków niewłaściwego wykorzystywania zwolnień lekarskich, na szczególną uwagę zasługuje historia mężczyzny, który podczas pobytu na L4 wyjechał do Stanów Zjednoczonych.
Mężczyzna tłumaczył, że celem jego zagranicznej podróży jest rehabilitacja. Jak się jednak okazało w toku kontroli, jego „rehabilitacja” sprowadzała się jedynie do wychodzenia na spacery. Takie zachowanie jest jawnym przykładem nadużycia zwolnienia lekarskiego, którego celem jest powrót do zdrowia i zdolności do pracy, a nie rekreacja czy podróżowanie.
Podobnie jak w przypadku udziału w konkursie kulinarnym, taki wyjazd i aktywność niezgodna z przeznaczeniem L4 może skutkować utratą prawa do zasiłku chorobowego, a nawet koniecznością zwrotu już wypłaconych świadczeń.
Na celowniku ZUS znalazł się też myśliwy, który, zamiast leczyć się w domu, aktywnie uczestniczył w życiu społecznym.
Podczas gdy powinien był przebywać na zwolnieniu lekarskim, mężczyzna brał udział w obchodach jubileuszu koła łowieckiego. Co więcej, uczestniczył także w wycieczce zorganizowanej przez organizację związkową. Takie działania są jawnym naruszeniem zasad przebywania na zwolnieniu lekarskim, które ma służyć wyłącznie powrotowi do zdrowia, a nie uczestniczeniu w wydarzeniach towarzyskich czy rekreacyjnych.
Kolejny przykład nieprawidłowego wykorzystania zwolnienia – osoba, pobierając zasiłek chorobowy po ustaniu zatrudnienia, aktywnie poszukiwała nowej pracy. Wspomniany przypadek dotyczył osoby, która w trakcie trwania zwolnienia lekarskiego wzięła udział w procesie rekrutacyjnym. Rekrutacja zakończyła się dla niej pomyślnie. Aby jednak podjąć nową pracę, kandydatka musiała uzyskać zaświadczenie od lekarza medycyny pracy potwierdzające odzyskanie zdolności do pracy.
To właśnie ten moment był kluczowy. Z chwilą stwierdzenia przez lekarza medycyny pracy, że osoba jest zdolna do pracy, utraciła ona prawo do pobieranego zasiłku chorobowego. Nawet jeśli intencją było zabezpieczenie przyszłości zawodowej, przepisy są jasne: zasiłek chorobowy przysługuje tylko w okresie niezdolności do pracy. Aktywne poszukiwanie zatrudnienia i poddanie się badaniom zdolności do pracy koliduje z celem świadczenia.
Kolejny przypadek, który ZUS w województwie podlaskim potraktował jako rażące nadużycie zwolnienia lekarskiego, dotyczy osoby, od której można by oczekiwać szczególnego zrozumienia zasad systemu – lekarza.
Lekarz ten, sam będąc na czasowej niezdolności do pracy i pobierając zasiłek chorobowy, jednocześnie wystawiał zwolnienia lekarskie innym pacjentom. Jest to działanie jawnie sprzeczne z celem zwolnienia, które ma na celu powrót do zdrowia i uniemożliwia wykonywanie jakiejkolwiek pracy zarobkowej, w tym świadczenie usług medycznych.
Urzędnicy nierzadko odnotowują sytuacje, w których radni samorządowi, mimo przebywania na zwolnieniu chorobowym, aktywnie uczestniczą w życiu publicznym.
Takie działania obejmują:
- udział w sesjach rad gmin: mimo choroby radni pojawiają się na obradach, co może sugerować zdolność do wykonywania obowiązków służbowych;
- posiedzenia rad nadzorczych: aktywność w gremiach decyzyjnych, która również jest niezgodna z celem zwolnienia lekarskiego;
- imprezy okolicznościowe: uczestnictwo w wydarzeniach towarzyskich czy oficjalnych, które często wymagają aktywności fizycznej i społecznej.
Każdy z tych przypadków jest dokładnie analizowany przez ZUS. Jeśli zostanie stwierdzone, że aktywność radnego jest niezgodna z przeznaczeniem zwolnienia lekarskiego i nie służy powrotowi do zdrowia, może to skutkować utratą prawa do zasiłku chorobowego za cały okres, w którym doszło do nadużycia.
Piotr Walczak
